Κωνσταντίνος Μπλάθρας - Γιώργος-Νεκτάριος Παναγιωτίδης*
Ακόμα και ο πιο ανενημέρωτος και αδιάφορος πολίτης, νομίζουμε, έχει πλέον αντιληφθεί πως την τελευταία τουλάχιστον δεκαετία έχουμε μπει στη σφαίρα ενός ιδιότυπου κοινωνικού πειράματος. Τα δεδομένα του είναι περίπου και κατά προσέγγισιν αυτά: Μαζικοποίηση και μάντρωμα των ανθρώπων, προσπάθεια ελέγχου της συνείδησής τους μέσω του καταναλωτισμού και του εκμαυλισμού των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, αφαίρεση ζωτικών προϋποθέσεων για τη ζωή και τη δημιουργία τους, του πλούτου και της εργασίας τους δηλαδή και, συνεπεία των παραπάνω, αφαίρεση ακόμα και των προσχηματικών πολιτικών δικαιωμάτων τους –και των υποχρεώσεών τους, μαζί πάνε αυτά. Το κλίμα κοινωνικής και πολιτικής αποσύνθεσης έχει πλέον στηθεί. Τις τελευταίες μέρες, μάλιστα, παραμονές Χριστουγέννων, που ο πειρασμός χορεύει, εντείνεται.
Γιατί τι άλλο ακούμε καθημερινά, παρά για σκηνικά ανείπωτης φρίκης και αναλγησίας; Και δεν εξετάζουμε εδώ το τι από όλα αυτά τα «προπαγανδιστικά» της ιδιοτελούς πίστης του συστήματος στον άνθρωπο-λύκο ισχύει. Ακούμε, λοιπόν, για γονείς βιαστές και προαγωγούς, για την εξουσία να παρακολουθεί τους πάντες –θέλουν να το ξεχάσουμε;–, για «Κιβωτούς» που εν μια νυκτί, ελέω τιβί, μετατρέπονται σε «Τιτανικούς», για νεανικές συμμορίες, για αύξηση του θυμού και της βίας, για φωτιές και καταστροφές, για κάθε λογής συμπτώματα κοινωνικού πανικού. Όλα αυτά τι άλλο δείχνουν παρά το ότι έχουμε ξεφύγει; Ο αδυσώπητος, τάχα μου εκσυγχρονιστικός, «νεοφιλελευθερισμός», που στόχο του έχει το παλαιό «άρπαξε, κλέψε, βίασε» για τους ολοένα και λιγότερους νομείς της εξουσίας, έχει οδηγήσει πλέον τις κοινωνίες –όχι μόνο την ελληνική είναι αλήθεια– στο όριο της παράκρουσης. Το θανατηφόρο μίγμα εξουσία-πλούτος, που κάθε μέρα προπαγανδίζεται ως ελιξίριο ζωής, οδηγεί τον κόσμο σε επιθανάτιο ρόγχο. Τα καθεστώτα, οι πολιτείες, η ανθρώπινες κοινωνίες, η φύση η ίδια έχουν ποτιστεί μ’ αυτό το δηλητήριο. Που σύμπτωμά του είναι η αλόγιστη και τραγική χρήση βίας. Εάν σε όλα τα παραπάνω προσθέσουμε εκείνο που είναι η ρίζα του κακού, η απιστία δηλαδή και η βαθύτατη πνευματική έκπτωση, που, προκειμένου για τα ελληνικά πράγματα, είναι η έκπτωσή μας από το ορθόδοξο αγωνιστικό και ασκητικά αδελφικό ήθος, τότε η θέση μας γίνεται τω όντι τραγική.
Το Πείραμα
Στην ταινία «Το πείραμα», γερμανικής παραγωγής (και αργότερα σε αμερικανικό ριμέικ) ψυχολογικό θρίλερ, παρουσιάζεται μια ενδιαφέρουσα συνθήκη που ανιχνεύει τις κακές –ως διαβολικές– πλευρές της ανθρώπινης φύσης και ενέργειας. Σύμφωνα με την υπόθεση, κάποιοι άνθρωποι, άγνωστοι μεταξύ τους, επιλέγονται, έχοντας απαντήσει σε μια αγγελία, να είναι άλλοι δεσμοφύλακες και άλλοι κρατούμενοι. Πρέπει να πειθαρχούν απαραίτητα σε κάποιους κανόνες. Αρχικά, τα πράγματα ξεκινούν φιλικά σχεδόν μεταξύ των δύο ομάδων, αλλά σταδιακά εκτραχύνονται: αρχίζει να υπάρχει αντιπαλότητα μεταξύ τους, γίνεται μιας μορφής «μικροεξέγερση» των φυλακισμένων. Οι δεσμοφύλακες εκμεταλλεύονται τη θέση τους για να ασκήσουν κάποιες μορφές έμμεσης βίας, με δεδομένο ότι η φυσική βία απαγορεύεται, καθώς και κλιμακούμενη σκληρότητα. Τελικά, η κατάσταση φτάνει μέχρις σημείου όπου οι κρατούμενοι βιώνουν συναισθήματα αποπροσανατολισμού, ψυχολογικής απομόνωσης και υφίστανται έντονη, συστηματική καταπίεση. Ο αρχηγός της αντίστασης των κρατούμενων υφίσταται εκφοβισμό από τους δεσμοφύλακες. Το χειρότερο: ένας από τους δεσμοφύλακες, ο Μπρούνο, που φαίνεται να ευνοεί τους δεσμώτες κρυφά λόγω αισθημάτων συμπόνιας, συλλαμβάνεται αιφνιδίως από τους υπόλοιπους με μια σακούλα στο κεφάλι, ξυλοκοπείται και στο τέλος υποβιβάζεται στην κατάσταση του φυλακισμένου. Οι δεσμοφύλακες ακόμη παίρνουν πρωτοβουλίες που υπερβαίνουν κατά πολύ το σκεπτικό του επικεφαλής του πειράματος. Η ταινία αυτή, που απεικονίζει όψεις της κοινωνικής ψυχολογίας (θα μπορούσαμε να πούμε και ψυχολογία των όχλων), βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα και ειδικότερα στο Πείραμα του Stanford του 1971.
Ζωή αντί βενζίνης;
Όλα τα παραπάνω μας έρχονται στο νου με τα γεγονότα του 16χρονου Ρομά που, για ένα 20άρικο βενζίνης (την οποία η Ελλάδα, που είναι στο έλεος των ολιγοπωλίων που εντελώς αδυνατεί να ελέγξει ο πρωθυπουργός, χρυσοπληρώνει όσο κανένας άλλος μέσα σε όλη την Ε.Ε.) χαροπαλεύει, μετά από σφαίρα που του φύτεψε αστυνομικός στο κεφάλι, στο Ιπποκράτειο Θεσσαλονίκης. Προφανώς, τέτοια χρήση όπλου, απρόκλητη, χωρίς οποιαδήποτε απειλή για τη ζωή του, είναι απαγορευμένη από τους κανόνες της αστυνομίας και το νόμο. Εντούτοις, τα πράγματα, όπως προαναφέραμε, τείνουν να ακολουθούν μια άλλη λογική.
Η ενέργεια αυτή γίνεται σχεδόν 14 χρόνια μετά την εν ψυχρώ δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, σχεδόν την ίδια μέρα, στα Εξάρχεια. Και πάλι, εκεί είχαμε τον επίσης νεανία Επαμεινώνδα Κορκονέα, ψευτοπαλληκαρά σεσημασμένο ήδη ταυτόχρονα τραγική φιγούρα, που, μόνο επειδή του αντιμίλησαν, σήκωσε όπλο εναντίον δεκαπεντάχρονων. Αξιοπερίεργο δε είναι –όχι πάντως σύμφωνα με το προανεφερθέν Πείραμα– ότι τέτοιοι άνθρωποι-δήμιοι, εμφανίζονται κατόπιν ως «θρησκευόμενοι»: Ένας από τους αστυνομικούς με πολιτικά που επιτέθηκαν την ίδια περίπου εποχή στον Κύπριο φοιτητή Αυγουστίνο Δημητρίου και που τον έχωσαν σε πορτ-μπαγκάζ (ρωτώντας τον «ακόμα ζωντανός είσαι εσύ;»), εμφανίστηκε στο δικαστήριο με κομποσκοίνι λέγοντάς του συγκαταβατικά: «είσαι καλός άνθρωπος» (!).
Τελετουργία μίσους
Σε όλα όμως αυτά θα πρέπει να δούμε και τη δέουσα αντίδραση. Αυτή δεν μπορεί να είναι ο τυφλός ρεβανσισμός. Μια τελετουργία μίσους, δηλαδή, την οποία δυστυχώς βλέπουμε καθ’ εκάστην σχεδόν επαναλαμβανόμενη στις διαμαρτυρίες κατά της αστυνομικής βίας. Στην εποχή της Οκτωβριανής Επανάστασης, ο Λένιν, όπως περιγράφει ο Νικολάι Μπερντιάγεφ, επέκρινε την υπερβολική επαναστατική ροπή προς την καταστροφή και πρότεινε πως έπρεπε να στραφεί αυτή η ροπή προς θετικά, δημιουργικά έργα. Ο Ανατόλ Λουνατσάρσκι, λέγεται, πως ξέσπασε σε δάκρυα ενώπιον του θεάματος των επιθέσεων σε ρωσικό ναό [σ.σ.: Ναός του Σωτήρος], με δεδομένο το αντιεκκλησιαστικό-αντικληρικαλιστικό μένος της εποχής. Ο ποιητής Μάντελσταμ, π.χ., ο οποίος «εξαφανίστηκε» στην εξορία από τους Μπολσεβίκους, διεκτραγωδεί την έκπτωση της Ρωσικής Εκκλησίας, τότε, από τη θέση της μεγάλης αγάπης του ρωσικού λαού. Κοντολογίς, ακόμη και στους Μπολσεβίκους περίσσεψε ένα δάκρυ για την τυφλή καταστροφή και τον αδιέξοδο μηδενισμό. Στις μέρες μας, ισχύει αυτό που είχε γράψει κάποτε ο Ζακ Ελλύλ. Ότι οι ιδεολογίες έχουν γίνει, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο «οχήματα του μηδενός».
Ψυχραιμία, λοιπόν!